در واقع به گسترش عفونت از فضای گوش میانی به سیستم هوایی استخوان گیجگاهی ماستوئیدیت گفته می‌شود. بر خلاف التهاب مخاطی که همواره با اوتیت میانی همراهی می‌کند، گسترش عفونت موجب تحلیل رفتن بافت استخوان می‌شود. ماستوئیدیت زمانی ظاهر می‌شود که تغییری در جریان پیشرفت و بهبود اوتیت مدیای حاد رخ دهد.
جراحی ماستوئیدکتومی یکی از عمل های مرتبط با عفونت های گوش است که بهترین روش برای درمان عفونت های پیشرفته گوش می باشد. جراحی ماستوئیدکتومی به معنای جراحی استخوان ماستوئید گوش است. ماستوئید بخشی از استخوان تمپورال یا گیجگاهی انسان است که از طریق یک سوراخ به نام انتروم به فضای گوش میانی مرتبط است. این ساختار از سلولهای هوایی متعدد تشکیل شده و بافت آن حالتی اسفنجی دارد. این سلول های هوایی وظیفه اعمال و ایجاد تعادل فشار در حفره گوش میانی را بر عهده دارند. معمولا در عفونت های شدید گوش میانی و اوتیت های مزمن عفونت از فضای گوش میانی و از طریق انتروم به این استخوان رسیده و در سلول های هوایی آن شروع به رشد و گسترش می کند. به این مشکل ماستوئیدیت یا عفونت ماستوئید گفته می شود. در مراحل پیشرفته که کنترل بیماری با دارو ممکن نباشد باید از عمل ماستوئیدکتومی یا عمل ماستوئید گوش استفاده کرد.
از تظاهرات بالینی ماستوئید گوش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترشح از گوش
- حساس شدن فرد به فشار روی ماستوئید
- تورم پشت گوش همراه با یک گوش برآم
کاربرد ماستوئیدکتومی
اصلی ترین کاربرد عمل ماستوئید گوش، برطرف کردن اوتیت میانی مزمن یا COM است. این عفونت در طولانی مدت به دارو درمانی پاسخ نداده و حالت مزمن پیدا می کند و راه چاره ای جز جراحی باقی نمی گذارد. کاربرد دیگر جراحی ماستوئیدکتومی، فراهم کردن فضای لازم برای جاگذاری پروتز کاشت حلزون است از دیگر مواردی که جراحی ماستوئیدکتومی گوش برای آن کاربرد دارد، از میان برداشتن و حذف تومور یا کیست های گوش میانی مانند کلستئاتوما است.
اهمیت ماستوئیدکتومی
برشی که برای این عمل زده می شود به طور معمول عمیق است و عمل محل برش در مسیر عصب های صورتی و کانال نیم دایره ای گوش قرار دارد که نباید به آن ها کوچک ترین آسیبی وارد شود. اگر آسیبی به عصب های صورت و کانال های نیم دایره ای برسد امکان فلج شدن کامل صورت و کر شدن کامل بیمار وجود دارد. با توضیحات بالا به خوبی متوجه شدیم که جراحی ماستوئيدكتومي به چه میزان مهم و حساس است. بنابراین نیاز است تا این جراحی توسط یک فرد متخصص انجام شود.
مراحل انجام ماستوئیدکتومی
نحوه انجام جراحی ماستوئیدکتومی با توجه به شدت پیشرفت عفونت و مشکل و همینطور شرایط بیمار متفاوت است. به طور کلی ماستوئیدکتومی به دو شیوه ساده و رادیکال انجام می شود. ماستوئیدکتومی ساده شامل برداشتن عفونت و بافت های آلوده در استخوان ماستوئید است و زمانی انجام می شود که عفونت پیشرفت زیادی نکرده و پخش نشده باشد. رادیکال ماستوئیدکتومی زمانی انجام می شود که عفونت با گسترش خود ساختارهای گوش میانی را از بین برده و خطر انتقال آن به لایه های پوشاننده مغزی و استخوان های دیگر جمجمه وجود دارد. در این حالت هدف اصلی حفظ جان و سلامتی بیمار با جلوگیری از گسترش عفونت است. که ممکن است پرده گوش و ساختارهای گوش میانی که آلوده شده اند به طور کامل برداشته شوند.
نحوه انجام ماستوئیدکتومی به این صورت است که جراحی با بیهوشی عمومی بیمار شروع می شود. این جراحی روند تهاجمی دارد و باید برای انجام آن دسترسی کامل به فضای گوش میانی ایجاد شود. در پشت لاله گوش برشی طولی به اندازه 2 تا 3 سانتی متر ایجاد شده و گوش بالا زده می شود. فضای داخلی گوش میانی در این حالت در دسترس جراح قرار می گیرد. با توجه به پیشرفت بیماری و عفونت تخلیه بافت های آلوده عفونی و یا تومور انجام می شود. اگر رادیکال ماستوئیدکتومی انجام شود باید پاکسازی عفونت ادامه داده شده و هر بافت آلوده به عفونت تا حد ممکن بریده و تراش داده شود. پس از بریدن بافت های آلوده نوبت به بازسازی پرده گوش و زنجیره استخوانچه های گوش میانی می رسد. برای ترمیم پرده گوش معمولا از بافت پیوندی که شامل فاسیای عضلات گوش است، استفاده می شود. در صورت آسیب رسیدن به زنجیره و استخوان های چکشی، سندانی و رکابی هم از روش استاپدکتومی و یا از پروتز های استخوانی استفاده می شود. پس از اتمام جراحی برای پانسمان فضای گوش میانی و ترمیم بهتر از ژلوفوم استفاده و فضای بیرونی و مجرای گوش هم با پانسمان معمولی بسته می شود. پانسمان خارجی بعد از ۳ الی ۵ روز برداشته می شود و پانسمان داخلی بعد از ۵ الی ۶ هفته توسط جراح خارج می شود.
عوارض عمل ماستوئیدکتومی
عوارض در جراحی ماستوئیدکتومی گوش مانند هر جراحی دیگر قابل انتظار است. از جمله عوارض عمل ماستوئیدکتومی می توان موارد زیر را نام برد.
حساسیت بدن به بیهوشی
- خونریزی گوش
- آسیب به اعصاب شنوایی تعادلی و عصب صورتی
- عفونت پس از عمل
- سرگیجه
- از دست دادن یا افت شنوایی
- نیاز به عمل مجدد یا ترمیمی
- اختلال در عملکرد غدد بزاقی و پاروتید و از بین رفتن یا کاهش حس چشایی
- وزوز و صدای آزاردهنده گوش
در صورت مشاهده غیرعادی هر کدام از این موارد بهتر است با جراح خود در تماس باشید.
دوره نقاهت جراحی ماستوئیدکتومی
دوره نقاهت و بهبودی جراحی ماستوئیدکتومی به دلیل حساسیت بالای این عمل باید با موفقیت تمام طی شود تا نتیجه جراحی کاملا موفقیت آمیز باشد. معمولا با توجه به وسعت عمل ممکن است فرد یک یا دو شب را در بیمارستان بستری باشد و یا در همان روز مرخص شود. در روزهای اول دوره بهبودی ممکن است درد گوش، سر درد، تب، سرگیجه و وزوز گوش تا حدی احساس شود. درد مختصر بعد از این جراحی کاملا طبیعی است و برای درمان آن می توان از مسکن های ساده مانند استامینوفن استفاده کرد. در این بین نباید به هیچ وجه شب ها روی گوش خوابید و به آن فشار وارد کرد. همینطور از دستکاری و کشیدن گوش جدا خودداری شود. دستورالعمل های مراقبت از زخم و تعویض پانسمان توسط جراح به اطلاع بیمار می رسد. دوش گرفتن باید پس از چند روز و بدون رسیدن آب به گوش انجام شود. ممکن است زیر چشم در سمتی که گوش عمل شده است مقداری کبودی دیده شود که کاملا عادی است و پس از چند روز برطرف می شود.
دائمی بودن نتیجه عمل ماستوئیدکتومی
برای نتیجه دائمی این عمل باید ریشه بیماری برطرف شود. اگر دلیل این اختلال برطرف شود می توان گفت نتیجه ماستوئیدکتومی طولانی مدت و دائمی است.
تاثیر ماستوئیدکتومی بر شنوایی
یکی از اهداف جراحی ماستوئیدکتومی حفظ شنوایی و بهبود آن است. عمل ماستوئیدکتومی به تنهایی باعث کم شنوایی و ناشنوایی نمی شود. در این عمل هدف بر پاکسازی عفونت و برداشتن زائده فضاگیر و حفظ شنوایی بیمار است. ناشنوایی ممکن است در مواردی رخ دهد که عفونت و یا تومور به حدی پیشرفت کرده است که به گوش داخلی و حلزون نفوذ کرده و آن را آلوده کرده باشد و این در مراحل پیشرفته بیماری رخ می دهد.
وجود مایعات عفونی در گوش میانی می تواند باعث افت شنوایی انتقالی تا حداکثر 40 دسی بل شود. در صورت پارگی پرده گوش این کم شنوایی بیشتر هم می شود. مسلما در این حالت با عمل جراحی پرده گوش ترمیم شده و فضای گوش میانی از مایعات چسبنده و عفونی خالی می شود، استخوان ماستوئید از بافت آلوده عاری و زنجیره استخوانی نیز در صورت نیز بازسازی می شود. با گذشت 4 تا 8 هفته بعد از عمل ماستوئیدکتومی می توان انتظار داشت که شنوایی به مقدار نرمال خود نزدیک شود.
استفاده از سمعک بعد از عمل ماستوئیدکتومی
نیاز به سمعک بعد از ماستوئیدکتومی در موارد خاص و معدودی رخ می دهد. افت شنوایی انتقالی که در اثر عفونت ایجاد می شود پس از جراحی و از بین رفتن اختلال گوش میانی تا حد زیادی جبران می شود. اگر فرد علاوه بر مشکل انتقالی، کم شنوایی حسی عصبی که از حلزون گوش ناشی می شود هم داشته باشد در این صورت استفاده از سمعک برای وی نیاز است. همینطور در مواردی ممکن است افت شنوایی انتقالی بعد از عمل جبران نشده یا کم جبران شود و به افت حسی عصبی اضافه شود. در این حالت استفاده از سمعک برای کم شنوایی آمیخته مفید فایده خواهد بود.