هر آنچه باید از سیستم ایمنی بدن بدانید
سیستم ایمنی بدن انسان متشکل از سیستم پیچیده ای است، سیستم ایمنی بدن وظیفه بسیار مهمی را به عهده دارد. وظیفه ی آن شناسایی و تفکیک سلولها و مولکول های خودی از غیرخودی و بطور کلی شناسایی و دفاع از بدن در مقابل میکرو ارگانیسم ها میباشد، سیستم ایمنی بدن همچون سدی راه ورود ویروس ها و باکتری ها به بدن را مختل میکند و در صورت ورود هریک سریع ترین واکنش برای شناسایی و حمله به آنها را خواهد داشت. سیستم ایمنی بدن متشکل از پوست، اسید معده ،آنزیم لیزوزیم و گلبول های سفید و... می باشد که بخشی ازسیستم ایمنی در بدو تولد بصورت مادرزادی وجود دارد و بخشی از آن طی زندگی و مواجهه با ویروس ها ، باکتری ها و بیماری های مختلف ایجاد می گردد بطوریکه سیستم ایمنی بدن این نشانه ها را ذخیره کرده وبا ابتلای مجدد به همین بیماری ها، ویروس ها و باکتری ها سریع تر واکنش نشان داده و بدن را در مقابل نفوذ آنها مصون نگاه میدارد.
بخش اولیه سیستم ایمنی بدن
پوست: پوست انسان نقش بسیار کلیدی در محافظت کل بدن از حمله ی ویروس ها و باکتری ها ایفا میکند، همچنین بدلیل وجود چربی و تعرق سطح پوست اسیدی شده و مانع از رشد باکتری ها می شود که همین امر بخشی از سیستم ایمنی بدن محسوب می شود.
لایه های مخاطی همچون اسید معده و مخاط بینی: در این بخش ها بدلیل وجود عامل نفوذ، موانع دفاعی در نظر گرفته شده که در ادامه به توضیح آن می پردازیم.
1. مخاط بینی: بدلیل وجود راه نفوذ در سیستم تنفسی انسان، مژک هایی در مخاط بینی وجود دارد که با بدام انداختن باکتری ها آنها را بصورت خلط به انتهای حلق رانده و دفع می کند.
2.اسید معده: در بخش گوارش نیز بدلیل وجود عامل نفوذ باکتری، اسید معده با ترشح اسید، به تخریب باکتری ها اقدام نموده و آنها را بوسیله دفع مدفوع خارج می نماید.
بخش ثانویه سیستم ایمنی بدن
در این بخش شاهد واکنش بخشهای مختلف درونی بدن به ورود باکتری ها، ویروس ها و بیماری ها هستیم که در ادامه به انواع واکنش های سیستم ایمنی بدن ثانویه خواهیم پرداخت:
دفاع سیستم ایمنی بدن با گلبول های سفید خونی
در این نوع واکنش سیستم ایمنی بدن که از مهمترین بخشهای دفاعیست, گروه فاگوسیت ها نسبت به بلعیدن میکروب ها و عوامل بیگانه اقدام نموده و آنها را تجزیه و متلاشی میکنند، پروسه ی این واکنش سیستم ایمنی بدن به گونه ایست که عامل خارجی و بیگانه بوسیله ی پای کاذب گلبول ها (بخش انعطاف‌پذیر و تغییر شکل دهندهٔ گلبول سفید) احاطه می شود، با به داخل کشیدن عامل بیگانه و برخورد آنزیم های لیزوزومی، عوامل خارجی تجزیه و نابود می شود.
دفاع سیستم ایمنی بدن با واکنش التهابی
در این نوع سیستم دفاعی بدن که از بخش های اولیه ی سیستم دفاعی بدن محسوب می شود، باکتری ها و عوامل خارجی حمله کننده به بدن از بین رفته و شانس ورود به بدن را پیدا نخواهند کرد، این نوع دفاع اکثراً در زخم ها نمود پیدا می کند، بطوری که با ترشح هیستامین قطر دیواره های رگ ها بیشتر شده و در نتیجه حجم عبوری خون افزایش یافته و با واکنش خاصی بنام دیاپدز گلبول های سفید از دیواره رگ عبور کرده و با تجمع در بخش آسیب دیده به نبرد با عوامل خارجی پرداخته و عوامل بیماری را نابود می کنند. در این نوع دفاع محل آسیب دیده متورم و سرخ رنگ شده و همچنین دارای دمای بالاتری نسبت به نقاط دیگر بدن است.
دفاع سیستم ایمنی بدن با واکنش دمایی
واکنش جالب دیگر توسط سیستم ایمنی بدن، در برخی موارد هنگامی که بدن درگیر دفاع در مقابل ویروس ها، باکتریها و بیماری زاهایی است که به بدن حمله نموده اند، دمای بدن افزایش یافته و با تب بروز می کند که در این شرایط طیفی از باکتری ها دیگر امکان فعالیت نداشته و متوقف میشوند. حال با توجه به شناسایی کلیه ی سطوح سیستم ایمنی بدن، در برخی موارد باکتریهایی وجود دارند که از کلیه ی این سطوح عبور نموده و وارد بخش بعدی بدن خواهند شد، که در این مرحله علاوه بر ماکروفاژها نوعی از گلبولهای سفید بنام لنفوسیت ها که از سلولهای بنیادین مغز استخوان پدید می آیند وارد عمل میشوند تا بصورت اختصاصی ایمنی بدن نسبت به عوامل خارجی را تامین نمایند.
لنفوسیت دفاعی سیستم ایمنی بدن چیست؟
لنفوسیت ها از سلول های بنیادین مغز استخوان یا همان مغز قرمز استخوان حاصل میشود و در هنگام پدید آمدن نابالغ هستند و توانایی شناسایی عوامل خارجی، میکروب ها و باکتری ها را به مرور کسب می کنند و این گونه تکامل می یابند، این لنفوسیت ها به دو دسته لنفوسیت های A (که در مغز استخوان ساخته میشود) و لنفوسیت های T (که در غدد تیموس ساخته میشود) تقسیم میشوند. این لنفوسیت ها بین لنف و خون در گردش هستند، بعضاً در گره های لنفی، لوزه ها، طحال و آپاندیس وجود دارند.
عوامل تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن
- استفاده طولانی مدت از داروها موجب ضعف سیستم ایمنی بدن میشود
- ابتلا به بیماری نقص ایمنی یا همان ویروس ایدز که از شایعترین بیماریهای تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن است
- بیماریهای خونی همچون کم خونی، سرطان خون، میلوفیبروز یا نوعی اختلال در مغز استخوان
- سرطان و درمان های شیمیایی آن
- ابتلا به دیابت یا بیماری قند
- عدم وجود طحال در بدن (بدلایل مختلف امکان دارد طحال آسیب دیده و از بدن خارج شده باشد و یا در موارد نادری بطور مادرزادی وجود نداشته باشد)
- عدم فعالیت درست کلیه ها و تجمع سموم
- بیماریهای اسکلتی و عضلانی
- کمبود ویتامین ها بخصوص ویتامین C
- آلرژی و مصرف زیاد شیرینیجات و مواد قندی
- مصرف دخانیات و الکل از جمله عوامل تضعیف سیستم ایمنی بدن میباشد
کاهش تعداد گلبولهای سفید خون نشان‌دهنده پایین آمدن قدرت دفاعی بدن است و اگر در این زمان هر گونه میکروب بیماری‌زا وارد بدن فرد شود، توانایی مقابله با آنها کاهش می‌یابد و ممکن است فرد به بیماریهای مختلف مبتلا شود. تا اینجا به بررسی سیستم ایمنی بدن پرداختیم و مکانیسم دفاعی بدن در مقابل عوامل خارجی را بیان کردیم، با توجه به سوالات مکرر عزیزان در مورد چگونگی افزایش و تقویت سیستم ایمنی بدن قصد داریم در مقاله ای مجزا به بررسی راه های افزایش سطح ایمنی بدن بپردازیم، همراه ما باشید... (ادامه دارد).
دکتر مجید نصیری | متخصص گوش و حلق و بینی در تهران